ترجمه تخصصی
عبارت ترجمه تخصصی مفهومی است که در حوزه ترجمه زیاد به کار میرود. متنی که ترجمه میشود، در صورتی تخصصی تلقی میشود که ترجمه آن مستلزم دانش در زمینه ای باشد که معمولاً فراتر از دانش عمومی مترجم یا دانشجوی مترجمی است.
ترجمه تخصصی در حرفه مترجمی
واژه «تخصصی» به مترجمان و متون متفاوت اطلاق میگردد. برخی از مترجمان در زمینه های مختلفی (مانند حقوق، امور مالی، پزشکی یا محیط زیست) کار می کنند، در حالی که برخی دیگر «متخصص» هستند، به این معنا که منحصراً در یک یا دو زمینه کار می کنند. یک متخصص ممکن است هم متون تخصصی و هم غیر تخصصی در آن زمینه را ترجمه کند. مترجمی که به عنوان «متخصص امور مالی» کار ترجمه انجام می دهد، ممکن است گاهی متون مالیای را ترجمه کند که تخصصی نیستند ( متونی که به دانشی بیشتر از دانش عمومی در مورد مسائل مالی نیاز ندارد). مترجمان حرفه ای که قادر به ترجمه متون تخصصی در یک زمینه هستند معمولاً قیمت های بالاتری برای کار خود ارائه میدهند.
مترجم برای درک یک متن تخصصی و ترجمه آن، باید به مفاهیم پیشرفته رشته مربوطه مسلط باشد. با این حال، سطح دانش تخصصی مترجمان در یک رشته خاص عموما پایینتر از سطح دانش متخصصان و تحصیل کرده های همان رشته است. به همین دلیل، گاهی اوقات حتی مترجمان باتجربه هم نیاز دارند با متخصصان آن رشته مشورت کنند.
درک مطلب لازمه ترجمه است زیرا ترجمه فقط به معنای جایگزینی کلمات در یک زبان با کلمات در زبان دیگر نیست. مترجمان باید اطمینان حاصل نمایند که ترجمه هایشان کمابیش همان معنای متن در زبان اصلی را میرساند. اگر آنها درک نسبتاً خوبی از متن مبدا نداشته باشند، نمی توانند به چنین اطمینانی در زمینه ترجمه خود دست یابند..
برخی از افرادی که به کار ترجمه مشغول هستند متونی را که باید ترجمه شود در سه گروه دسته بندی می کنند: متون عمومی که فقط به دانش عمومی آن رشته نیاز دارد؛ متون تخصصی که به دانش تخصصی در آن رشته نیاز دارد؛ و متون فوق تخصصی که نیازمند دانش دقیق در یک موضوع خاص است.، مثلا موتورهای جت یا قانون تجارت. براساس همین دسته بندی قیمتی که برای هر کلمه در نظر گرفته می شود به نسبت درجه تخصصی بودن متفاوت خواهد بود. بسیاری از متون هم دارای بخش های عمومی و هم بخش های تخصصی یا بسیار تخصصی هستند.
جدا از مفاهیم یک رشته، مترجمان باید اصطلاحات مرتبط به آن رشته را نیز در هر دو زبان بدانند. گاهی لازم است در برخی از زبان های مقصد، اصطلاحاتی در زمینه های جدید متناسب با فرهنگ گویشوران آن ابداع شود.
مورد دیگری که اغلب به آن اشاره می شود این است که مترجمان باید به سبکهای نوشتاری رایج در هر یک از ژانرهایی که در آن کار میکنند نیز تسلط داشته باشند (به عنوان مثال، یک مترجم حقوقی ممکن است مجبور شود قراردادها، رای دادگاه، رونوشتهای دادرسی دادگاه و غیره را مدیریت کند). مترجمان باید سبک نوشتاری خود را متناسب با کسانی که قرار است ترجمه را بخوانند انتخاب نمایند. به همین دلیل مترجمان بابد بدانند چه کسانی و چه قشری مخاطب ترجمه آنها خواهد بود. برخی از متون تخصصی توسط متخصصان برای سایر متخصصان نوشته میشوند، برخی توسط کارشناسان برای افراد غیرمتخصص، و برخی توسط افرادی که متخصص نیستند اما دانش بیشتری نسبت به خوانندگان مورد نظر در مورد این رشته دارند (مثلاً روزنامه نگاران علمی که برای عموم مردم می نویسند). برخی از متون ممکن است بیش از یک نوع خواننده را مورد خطاب قرار دهند. به عنوان مثال، در یک پژوهش که برای نوسازی یک پل انجام شده است، ممکن است بخشی از آن خطاب به مدیران حمل و نقل باشد، بخشی برای افراد امور مالی و بخشی خطاب به مهندسان باشد. بخش های مختلف به سبک های متفاوتی نیاز دارند.
چه کسی متون تخصصی را ترجمه میکند؟
قبلاً در مورد اینکه آیا متون تخصصی باید توسط متخصصین رشته مورد نظر ترجمه شوند یا توسط مترجمان حرفه ای، اختلاف نظر وجود داشت. ممکن است در ابتدا این گونه تصور شود که متخصصین یک رشته بهترین مترجمان آن رشته خواهند بود زیرا متون تخصصی معمولاً «متخصص به متخصص» هستند ( یعنی هم نویسنده و هم مخاطبان مورد نظر متخصص هستند). با این حال، تلاش برای ترجمه متون توسط متخصصان اغلب با موانع غیرقابل حلی مواجه میشود: یافتن متخصصی که نه تنها مهارتهای زبانشناسی و ترجمه را داشته باشد، بلکه علاقهمند به ترجمه نیز باشد و بتواند ترجمه را به موقع انجام دهد، تقریبا غیرممکن خواهد بود. بهتر است که یک فرد متخصص در نقش مشاور یا ویراستار با یک مترجم حرفهای همکاری نماید.
برای مثال، برخی از افرادی که دارای مدرک حقوق هستند، مترجم حقوقی حرفه ای می شوند. بعلاوه، متخصصین در یک رشته گاهی در کنار کار خود ترجمه هم انجام می دهند.
ترجمه تخصصی در دانشکدههای ترجمه
دانشکده های ترجمه معمولاً دورههایی برای آموزش مفاهیم تخصصی به دانشجویان برگزار می کنند. دانشجویان آنچه را که در ترجمه متون تخصصی آموختهاند ، معمولاً در یک زمینه واحد یا گاهی در چند زمینه، به کار میگیرند. چنین دورههایی ممکن است فقط بر مفاهیم و اصطلاحات تمرکز داشته باشند، یا سبکهای نوشتاری مربوط به رشته و سبک خاص را نیز پوشش دهند. این دورهها معمولاً پس از تکمیل دورههایی عمومی ترجمه، در زمینههای مختلف ارائه میشوند.
ترجمه های دانشجویان به روش های مختلف ارزیابی می شود. برخی اساتید برای هر خطا در ترجمه، نمره ای کم می کنند، گرچه اشتباهات اغلب طبقه بندی می شوند (ترجمه های اشتباه، اشتباهات اصطلاحی، اشتباهات دستور زبان، و غیره)، که برای هر کدام نمرات متفاوتی کسر می شود. سایر اساتید امتیاز خود را بر اساس «کیفیت» قرار می دهند: آنها مهارت های خاصی را که دانش آموزان باید کسب کنند (توانایی یافتن اصطلاحات، توانایی نوشتن به طور منسجم در زبان مقصد، توانایی درک مفاهیم تخصصی و غیره) را در نظر می گیرند، سپس برای هر مهارت یک نمره تعیین می کنند.
برخی از کاربردهای «ترجمه تخصصی»
در اینجا چند نمونه از روش های استفاده از اصطلاح ترجمه تخصصی آورده شده است. برخی از افراد از ترجمه فنی، ترجمه عملی یا ترجمه LSP (زبان برای اهداف خاص یا زبان برای اهداف خاص) استفاده می کنند.
“ترجمه تخصصی، رشتههای موضوعی تخصصی تحت ترجمه غیرادبی را پوشش میدهد که معروف ترینِ آنها شامل علم و فناوری، اقتصاد، بازاریابی، حقوق، سیاست، پزشکی و رسانههای جمعی و همچنین حوزههای کمتر شناخته شده مانند ناوبری دریایی، باستان شناسی ….”
“به دلیل ابهام معناییِ کلمه «فنی» در زبان انگلیسی، این اصطلاح میتواند هم به مباحث فناوری و مهندسی اشاره کند و هم به سایر حوزههای تخصصی. به عبارت دیگر، این امر را «ترجمه تخصصی» نیز می نامند. بسیاری از آنچه در اینجا در مورد ترجمه فنی گفته می شود برای ترجمه تخصصی و تا حدی برای ارتباطات تخصصی نیز صدق می کند.”
“به نظر من هم برای ترویج پژوهش در زمینه ارتباطات غیر ادبی و هم برای تبادل اطلاعات بین مترجمان، متخصصان و دانشگاهیان به یک مجله تخصصی ترجمه نیاز داریم.”
همانطور که مشاهده می شود، ترجمه تخصصی اغلب در تقابل با ترجمه ادبی تعریف می شود، هر چند که کتابی در مخالفت با این دیدگاه نوشته شده است. بسیاری از نظریههای ترجمه ریشه در ترجمه ادبی دارند، اگرچه، در دنیای امروز، بیشتر ترجمهها ادبی نیستند.